خطرات ناشی از انواع لامپ های فلورسنت (لامپ مهتابی) و کم مصرف

تصویر انواع لامپ فلورسنت و مهتابی

پدیده فلورسنس و تولید لامپ های فلورسنت را باید یکی از پیشرفت های مهم بشر در صنعت روشنایی دانست.چرا که این لامپ ها بودند که به یک باره صنعت روشنایی را متحول کردند و با طیف وسیع رنگ ، هزینه پایین تولید و بازدهی بالای نوری خود توانستند جهان روشنایی را به یک باره تسخیر نمایند.ما و جهان ما در واقع مدیون این لامپ ها هستیم ، اما این لامپ ها نیز همانند دیگر ساخته های دست بشر می توانند سلاحی بالقوه برای تهدید بشریت باشند.از این رو است که باید با خطرات بالقوه و مضرات آنها آشنا شویم تا بهتر بتوانیم به مقابله با آن ها بپردازیم.

همان طور که احتمالا می دانید ، لامپ های فلورسنت و لامپ های فلورسنت فشرده (کم مصرف امروزی) بر پایه فناوری فلورسنس و تغییر طول موج نور ساخته شده اند و در واقع نور حاصل از آن ها ناشی از تخلیه الکتریکی بخار جیوه می باشد که به صورت پرتوهای مضر ماوراء بنفش تولید می شود.لذا دو عنصر مهم تشکیل دهنده این لامپ ها – که همان پرتوهای ماوراء بنفش و بخار جیوه می باشند – می توانند با توجه به خواص فیزیکی و شیمیایی خود برای انسان ضررهایی به همراه داشته باشند.باید بدانید که عنصر جیوه و به تبع آن بخار جیوه یکی از عناصر سرطان زا و سمی در طبیعت هستند که عدم رعایت احتیاط در برخورد با آن ها می تواند خطرات ناگواری را پیش رو داشته باشد.همینطور نور ماوراء بنفش حاصل از تخلیه الکتریکی این گاز می تواند تاثیراتی بر پیشرفت شکل گیری سرطان داشته باشد.لذا در ادامه به بررسی این دو عامل می پردازیم.

عنصر بخار جیوه :

عنصر جیوه-مولد بخار جیوه-عامل سرطان زا

تقریبا حدود 99% بخار جیوه داخل یک لامپ فلورسنت ، درون ماده فلورسنس سفید رنگ موجود بر روی شیشه لامپ قرار دارد.لذا ابتدا به ساکن باید تلاش نمود از شکستن احتمالی لامپ تا جای ممکن جلوگیری به عمل آورد.به عنوان مثال باید در محیط هایی که احتمال شکست لامپ وجود دارد یا به گونه ای با کودکان در ارتباط است ، از چراغ های دارای حفاظ استفاده کرد ، همینطور تا جای ممکن این لامپ ها را در ارتفاع و دور از دسترس کودکان قرار داد.همچنین در مکان های متحرک (هم چون محیط قطار) سعی شود که لامپ ها بوسیله حفاظی شیشه ای یا پلاستیکی پوشانده شوند که در صورت شکست از نشر مواد جلوگیری شود.

تعویض لامپ :

شیوه صحیح جایگذاری لامپ کم مصرف (فلورسنت فشرده یا CFL)

باید هنگام تعویض لامپ فلورسنت فشرده (نوع به اصطلاح کم مصرف این لامپ ها) دقت نمود که حتی الامکان از تماس دست با قسمت شیشه ای جلوگیری کرد.همچنین استفاده از لامپ های با کیفیت و معتبر باعث می شود خطر شکست لامپ کمتر باشد.باید دقت کرد که از اعمال فشار زیاد هنگام تعویض این لامپ ها خودداری کرد و به این منظور از پاتروم ها و چراغ های استاندارد استفاده نمود.برخی چراغ ها و خصوصا لوسترهای موجود بگونه ای غیر استاندارد طراحی شده اند که تعویض لامپ از طریق قسمت پلاستیکی آن مشکل و یا غیر ممکن است.

حمل و نقل لامپ :

باید دقت نمود به هنگام حمل و نقل ان لامپ ها ، به هیچ وجه حفاظ کارتونی مربوطه را از لامپ جدا نکرد ، همینطور تا جای ممکن لامپ های نو و یا غیر قابل استفاده را درون یک پاکت پلاستیکی دربسته و یا چیزی مشابه قرار داد تا در صورت شکست کمترین انتقال بخارجیوه به بیرون صورت بپذیرد.

دفع لامپ های فلورسنت :

در برخی کشورهای غربی سامانه ای مخصوص جمع آوری و احیاء این لامپ ها ایجاد گردیده است.هرچند که هنوز در کشور ما چنین سامانه ای وجود ندارد،لیکن سعی شود تا جای ممکن لامپ های فرسوده به صورت مطمئنی به محل های دریافت زباله های خشک تحویل داده شوند.

اگر لامپ فلورسنت شکست ، با آن چه کار کنیم؟

ایجاد جراحت :

لامپ کم مصرف (فلورسنت فشرده یا CFL) شکسته

اگر بوسیله قطعات شکسته یک لامپ فلورسنت مجروح شدید ، باید بدانید که این امر ممکن است باعث جلوگیری از انسداد خون شما شود(به دلیل وجود ماده فسفرسانس در آن) یا باعث مسمومیت شما شود (به دلیل وجود جیوه) لذا بهترین کار در این موقعیت این است که سریعا پس از شستشوی محل زخم با آب سرد به نزدیک ترین مرکز درمانی مراجعه نمایید و مشکل پیش آمده را گزارش کنید.فراموش نکنید که حتما ذکر کنید که این جراحت از چه طریقی ایجاد شده است.اگر جراحت در ناحیه صورت و چشمها بود باید بیشتر دقت کرد.

دفع آلودگی:

• ابتدا به ساکن سعی کنید کودکان را از محیط دور کنید.
• درب دیگر اتاق های مشرف به محیط را ببندید
• به سرعت پنجره ها را باز نمایید.
• اگر دستگاه تهویه ، خنک کننده و یا فن روشن است آنها را خاموش کنید تا از انتقال بیشتر بخار جیوه به دیگر مناطق ساختمان جلوگیری کنید.البته اگر فنی هست که به سمت محیطی غیر از داخل ساحتمان باز می شود ، آن را روشن کنید تا به رفت و آمد هوای بیرون کمک کند.
• اگر لامپ به صورت روشن شکسته است ، برای جلوگیری از خطرات برق گرفتگی و یا آتش سوزی آن را سریعا خاموش کنید.
• به مدت حداقل 15 دقیقه محل را ترک نمایید که بخارجیوه موجود تا جای ممکن تخلیه شود و یا بر روی زمین بنشیند.
• اگر بخشی از بدن به مواد داخل لامپ آلوده شده است ، سریعا آن را بشویید.
• پس از گذشت زمان گفته شده می توانید با پوشیدن دستکش (برای جلوگیزی از بریدگی دست) و همینطور ماسک به محیط خطر باز گردید.
• به هیچ وجه از جاروبرقی برای تمیز کردن محیط استفاده نکنید ، این امر می تواند باعث پخش بیشتر آلودگی در هوای محیط شود.
• ابتدا ضرات بزرگ تر را با دست جمع آوری کرده و در یک ظرف پوشیده مثل شیشه درب دار بریزید (ظرف نباید از جنس پلاستیک انتخاب شود).
• سپس با استفاده از دو عدد خاک انداز ، یا وسیله مشابه همچون کاغذ مابقی ضرات را درون ظرف جمع آوری نمایید.
• می توانید با قسمت چسب ناک نوار چسب پهن یا هر چیزی دیگری ذرات ریز را جمع آوری نمایید ، همینطور می توانید با استفاده از دستمال کاغذی یا امثال آن بعضی ذرات را دفع نمایید.
• شیشه یا ظرف در بسته حاوی موارد فوق را در مکانی امن قرار دهید و بوسیله برچسب دیگران را از محتویات آن باخبر نمایید.
• دست و صورت خود را بشوئید و شیشه حاوی قطعات شکسته را به نحو مناسبی دفع نمایید.
• مواد در معرض آلودگی ، خصوصا مواد پلاستیکی که بخار جیوه را جذب می نمایند را بشویید.
• اگر این اتفاق بر روی فرش یا موکت افتاده است ، سعی کنید آنها را به بیرون منتقل و پاکیزه نمایید،مواد ریز داخل پرز فرش می تواند برای کودکان ، سالمندان و خانم های باردار مخاطره آمیز باشد.
• اگر امکان انتقال فرش به بیرون نیست ، هنگامی که پنجره ها باز هستند بوسیله جاروبرقی ذرات را دفع نمایید.
• سعی کنید تا مدتی پنجره ها باز باشند.
• می توانید در محیط هایی که احتمال شکست لامپ بیشتر است ، بر روی فرش پارچه یا روفرشی پین کنید تا نوبت بعد به راحتی بتوانید قطعات را جمع آوری نمایید.

انتخاب لامپ فلورسنت :

سعی کنید از لامپ های با کیفیت تر و جدیدتر استفاده کنید ، چرا که در استاندارد های روز دنیا سعی شده است مقدار جیوه مورد استفاده در لامپ فلورسنت کمتر شده و نوع جیوه آن نیز بهبود پیدا کند.

تمهیدات مربوط به نور ماوراء بنفش ناخواسته ساطع از لامپ های فلورسنت :

لامپ های فلورسنت بر پایه تولید نور ماوراء بنفش و تبدیل آن به دو یا چند رنگ مختلف (گاهی مواقع یک رنگ)و ترکیب این رنگ ها به رنگ سفید(یا هر رنگ دیگر) کار می کنند.در این مسیر گاهی اوقات مقداری از این اشعه مضر به بیرون لامپ نشت پیدا می کند ، اما بهتر است بدانید که طی تحقیقاتی که در ایالات متحده آمریکا (بوسیله موسسه تحقیقاتی National Electrical Manufacturers Association (NEMA)) انجام گرفته است ، اشعه ماوراء بنفش ساطع شده از لامپ های فلورسنت (و کم مصرف) در یک محیط بسته در مدت هشت ساعت تنها برابر با یک دقیقه تابش ماوراء بنفش ناشی از آفتاب در شهر واشنگتن است.این قضیه نشان می دهد که هرچند این پرتو ماوراء بنفش حاصله برای سلامتی انسان مضر است ، اما مقدار آن بسیار ناچیزتر از سطح خطرناک برای بشر است.البته می توان از حفاظ هایی شیشه ای در مسیر لامپ استفاده کرد که این امر نیز به کاهش پرتوهای ماوراء بنفش کمک خواهد کرد.

علی ای حال ، برای کاهش همین خطرات نیز سعی شود از لامپ های استاندارد و مناسب استفاده شود تا این مقدار به کمترین سطح خود برسد.

خطرات ناشی از بالاست (درایور) لامپ فلورسنت :

بالاست سوخته شده لامپ فلورسنت

لامپ های تخلیه الکتریکی ، برای ایجاد روشنایی نیاز به بر انگیخته شدن اتمهایشان دارند ، لذا برای این مهم از مداراتی الکتریکی یا مغناطیسی به نام بالاست استفاده می شود.گاهی اوقات استفاده از یک بالاست غیر استاندارد و یا سطح پایین می تواند باعث ایجاد آتش سوزی و خطرات احتمالی ناشی از آن شود.لذا توصیه می شود قبل از خرید چراغ یا بالاست مربوط به این لامپ ها از کیفیت و درجه کاری بالاست اطمینان حاصل نمایید.

خطرات برق گرفتگی :

همانطور که گفته شد ، لامپ های فلورسنت در ابتدای کار نیاز به ولتاژ بسیار بالایی (حدود 1000 ولت) دارند ، لذا اگر احتیاط لازم هنگام تعویض لامپ صورت نگیرد ، می تواند باعث اعمال این ولتاژ بالا به بدن شود ، و خطراتی چون پرت شدن از ارتفاع ، برق گرفتگی شدید ، شوک عصبی و قلبی را به همراه داشته باشد

خطرات ایجاد جراحت :

این مورد در قسمت مربوط به شکست لامپ به تفصیل مورد بحث قرار گرفت.

خطرات ناشی از اثر استروبوسکوپیک (نویز فلیکر) :

لامپ های فلورسنت ، چنانچه از بالاست مغناطیسی (ترانس) و استارت استفاده نمایند ، نوری با فرکانس حدودا 100 هرتز از خود ساطع می کنند ، که اگر در مکان های حساس ، مثل آشپزخانه ها ، محیط های کاری دقیق که دارای لوازم چرخان هستند و موارد مشابه مورد استفاده قرار بگیرند ، ممکن است باعث ایجاد اثر آستروسکوپیک شده و باعث شوند مخاطب ، اجسامی که با ضرایب صحیح صد مثل 100 ، 200 و … هرتز در حالت چرخش هستند را ثابت ببیند. این امر ممکن است با ایجاد خطای دید باعث ایجاد خطر شود.همینطور این نویز می تواند باعث خستگی چشم نیز باشد.

خطرات شنوایی ناشی از بالاست های مغناطیسی (ترانس) :

بعضی از بالاست های مغناطیسی در طول مدت زمان کار طولانی می توانند ایجاد صدا نمایند ، این صدا می تواند با ایجاد آلودگی صوتی و ناراحتی های عصبی و پریشانی خواب باعث ایجاد آسیب های شنوایی ، روحی و روانی شود.

خطرات و مضرات ناشی از نویزالکترومغناطیسی :

نویز الکترومغناطیسی که از بالاست های لامپ فلورسنت ایجاد می شود (خصوصا در نوع مغناطیسی آن) می تواند باعث اختلال در برخی سیستم های رادیویی شود.